Pokret „Odbranimo šume Fruške gore“
Inspirisana pokretom „Odbranimo reke Stare planine“ (ORSP) i njihovom epskom borbom za odbranu reka, a protiv izgradnje malih hidro elektrana, krajem 2018. godine počela sam intenzivno da razmišljam o tome kako u našoj neposrednoj blizini na samo 10 km od grada, imamo prelepu i raskošnu Frušku goru koja je takođe došla na udar eksploatatora. Moje slobodno vreme i rekreativne aktivnosti, pešačenje, planinarenje i biciklizam su bile i biće vezane za Frušku goru, i u tom protoku vremena od samo nekoliko godina unazad, bilo je više nego očigledno da su seče šuma poprimile enormne razmere.
Seče šuma, uništavanje šumskih ekosistema, degradiranje predeone lepote postali su toliko vidljivi, da su šumske staze sa raznim planinarskim markacijama počele da liče, sa jedne strane na drvare zbog velikih količina trupaca koju su uredno slagani pored njih, a sa druge strane, zbog teške mehanizacije za seču i izvlačenje trupaca, na područje intenzivne šumarske industrije.
Nacionalni park „Fruška gora“ počeo je ubrzano da nestaje pred našim očima, sa svojim prelepim bukovim i šumskim sastojinama, svojim bogatim biodiverzitetom, biljnim i životinjskim vrstama koje su zaštićene (mnoge među njima i endemske), a neke i na crvenoj listi IUCN, kao strogo zaštićene zbog velikog stepena ugroženosti. Nebrojene ogoljene padine pod parlogom i invazivnim rastinjem bile su očigledan dokaz da je upravljač Javno preduzeće „Nacionalni park Fruška gora“ (JPNPFG), svoju sporednu, šumarsku delatnost, pretvorio u osnovnu. Samim tim i šumarsko-komercijalni model upravljanja postao je dominantan, dok se zaštitarski povukao pred eksploatatorskim udarom na prirodne resuse. A gle apsurda, Fruška gora je 1960. god. proglašena za zaštićeno područje prirode sa kategorijom naconalni park, sa osnovnom, zakonom definisanom delatnošću, „zaštite prirodnih vrednosti“.
Sa nekoliko istomišljenika i ljudi s kojima delim iste vrednosti, u aprilu 2019. osnivamo Pokret „Odbranimo šume Fruške gore“ (Pokret OŠFG), s jasno definisinim ciljevima, principima i metodama rada. Javnosti smo u startu poslali 3 važne poruke: prvu da smo ekološka građanska inicijativa s jasnom distancom prema strankama, drugu da ćemo se ekološkim problemima baviti na konkretan način i treću da će naša borba biti institucionalna. Ovo je bilo izuzetno bitno, jer smo istražujući temu odbrane šuma Fruške gore, brzo uvideli da postoji veliki broj raznih Fb grupa koje u svom nazivu imaju reči: spasimo, čuvajmo, odbranimo i sl. ali da, osim FB kliktivizma, nemaju nijednu drugu relanu aktivnost. Kvazi-ekološki aktivizam sveo se na pasivno upravljanje grupom od strane osnivača i jednako pasivnu podršku članstva – fotkanje i stavljanje tužnih i ružnih slika posečenih šuma, s obiljem tugovanja, kontempliranja i meditiranja na temu tužne sudbine prirode, zlih drvoseča, praznih prozivki i još praznijih poziva na konačni obračun – opet bez i jedne konkretne, javne aktivnosti. Bitno je reći i da takve kvazi ekološke inicijative često imaju za cilj, možda i zadatak, da amortizuju nezadovoljstvo građana, da umire savest pasivnih ljubitelja prirode i ekološki osvešćenih građana, da razvodne temu seča šuma i upravljanja nacionalnim parkom do besmisla i defetizma, da zamajavaju javnost i time daju legitimet upravljaču uspostavljanjem kvazi dijaloga, organizovanjem tribina i slično. U suštini ne postoje konkretne građanske aktivnosti prepoznate u široj javnosti koje definišu problem, adresiraju ga na nadležne institucije, komuniciraju sa njima p(r)ozivajući ih da rade posao iz svojih nadležnsti, konfrontiraju se sa njima na konstruktivan način – ali se konfrontraju i sa preedstavnicima raznih interesa, od investitorskih do koruptivnih interesa nosilaca javnih funkcija.
Prva protestna šetnja za šumu u organizaciji Pokreta OŠFG, održana je 23.06.2019. okupljanjem ispred planinarskog doma Vojvodina na Fruškoj gori. Razlozi okupljanja i protestne šetnje bili su u funkciji javnog predstavljanja našeg Pokreta i ciljeva naše ekološko-građanske borbe, aktivnog izražavanja nezadovoljstva zbog enormnih seča šuma, uništavanja šumskih ekostistema i biodiverziteta i protest protiv neadekvatnog i neodgovornog upravljanja „Nacionalnim parkom Fruška gora“. Bilo je prisutno oko 100 ljudi. Okupljenim ljudima, osim mene, obratili su se i članovi tima: Dušan Tomić – planinar, Staša Stanković – student biologije i član NIDSBE „Josif Pančić“, Bojana Matić – student biologije i predsednica NIDSBE „Josif Pančić“, Nikola Veljković – student biologije i član NIDSBE „Josif Pančić“. Posle obraćanja ekološki aktivisti su prošetali šumskom stazom do Informacinog centra na Iriškom Vencu. Ovim događjem ekološki aktivisti Pokreta OŠFG pokazali su jasan pravac svoje borbe, ciljeve i strategiju za zaštitu NPFG, jer šuma nema nikoga osim ekoloških aktivista da je brane delima i rečima!
Fruška gora kao ostrvska, pretežno šumovita planina, sa velikom biološkom, ekološkom i geološkom vrednošću, nastala je pre više stotina miliona godina i opstala do danas bez upravljača. Od ukupne površine od 26.672 ha, SPC Eparhija Sremska je vlasnik oko 6.000ha koji su joj vraćeni u postupku restitucije 2015, Šumska zajednica Beočin (zajednica malih privatnih vlasnika koji su kupili šume od tadašnjih vlasnika grofova početkom XX veka), vlasnik je oko 300h, a ostatak je državno vlasništvo kojim upravlja JPNPFG. U režimu zone zaštite I stepena je 3% površine, u režimu zone zaštite II stepena je 67% površine , u režimu zone zaštite III stepena je 30% površine.
Suština problema je u tome što je JPNPFG ne obavlja svoju osnovnu delatnost šire određenu Zakonom o zaštiti prirode, i vrlo precizno čl. 2 Zakona o nacionalnim parkovima:
– očuvanje i unapređenje biodiverziteta …
– očuvanje i unapređenje ekološki značajnih područja…
– očuvanje i unapređenje staništa, tipova staništa i populacije divlje flore i faune…
Dakle, JPNPFG ima obavezu da prati stanje biodiverziteta, da vrši monitoring strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta i da o tome dostavlja godišnje izveštaje Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode – a ono to ne radi! Po informacija dobijenim od stručnjaka ekologa i biologa iz našeg šireg tima, monitoring nije sigurno vršen u poslednjih 10 godina.
Zašto je ovo ključni problem u celoj temi i problemu seča šuma? Monitoringom se otkrivaju i evidentiraju staništa biljnih i životinjskih vrsta i gljiva, čime se dokumentovano daje osnov za ograničavanje i zabranu seče. Kršenje Zakona o zaštiti prirode (ZOZP) i Zakona o nacionalnim parkovima (ZONP) im se toleriše, i zato imamo u praksi šumarsko-komercijalni model gazdovanja šumama, a ne zaštitarski kojim bi se čuvale i unapređivale prirodne vrednosti. Zbog nevršenja montoringa i izveštavanja na direktnom udaru su šumski ekosistemi, jer najveći deo njih živi van zone zaštite I stepena, dakle van onih minijaturnih 3% površine NPFG gde se jedino ne seku šume. Veoma je teško, za sad gotovo nemoguće, uspostaviti konstruktivan dijalog sa predstavnicima JPNPFG, zato što je sporedna delatnost definisana u ZONP kao održivo gazdovanje šumama, ovom javnom preduzeću izvor finansiranja, pa su u 2018.god 85% troškova pokrivali iz prodaje drvnih sortimenata, a ostatak iz naknada za korišćenje područja NPFG i budžetskih sredstava.
Osim spomenutog kršenja ZOZP i ZONP, Pokret OŠFG istraživačkim radom na terenu utvrdio je da upravljač nesavesno gazduje šumama i putem 8 osnovanih inspekcijskih prijava. Prvi put u istoriji JPNPFG, argumentima je dokazano da su nesavesnim radnjama i zloupotrebama prekršili ZOZP, ZONP, Zakon o šumama i Pravilnik o šumskom redu. Takođe, pod pritiskom našeg rada koji transparentno objavljujemo na našoj FB stranici i u FB grupi, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode sproveo je i stručni nadzor, a nakon naše akcije na Isinom čotu 31.07.2019. Tada smo zatekli šumske radove seče i izvlačenja trupaca u šumi Manastira Beočin, od strane firme sa kojom Eparhija Sremska ima Ugovor o gazdovanju šumama. Tom prilikom smo zbog sumnje u protivzakonite radnje, pozvali i Policiju koja je brzo došla i napravila zapisnik za dalje institucionalno procesuiranje.
Ko seče naše šume Fruške gore koje su javno, zaštićeno prirodno dobro?
Njih seku po modelu održivog gazdovanja šumama svi vlasnici, dakle i država i crkva. Seku ih u skladu sa planovima seča, a na osnovu utvrđenog načina gazdovanja šumama koji je definisan u Šumskim osnovama za desetogodišnji period. U zaštićenim područjima prirode održivo gazdovanje znači da su dozvoljene seče tzv. prirodne obnove šuma. I to je ta vrhunska argumentacija, odnosno podvala komercijalno–šumarskog modela upravljanja. Dakle, šume se seku putem prorednih i oplodnih seča sa ciljem da se obnove i podmlade, tj. da se šume panjače (one koje su nikle iz panja) prevedu u visoke šume (one koje izniknu iz semena). Zahvaljujući ovom modelu, šume se seku u interesu drvno-prerađivačke industrije, jer samo za ovu industriju je bitno da ima pravo stablo od kojeg nastaje komercijalno kvalitetan trupac. I da citiram jednog stručnjaka iz PZZP „kad hrast postane zanimljiv za biodiverzitet, prestaje da bude zanimljiv za proizvodnju“.
Drvno-prerađivački interes postao je prioritetan i dominantan, a kreatori i verifikatori godišnjih planova seča potpuno su se stavili u funkciju tih interesa – zanemarujući činjenicu da su šume Fruške gore šume zaštićenog područje prirode, a ne privredne šume i da JPNPFG ima primarnu obavezu očuvanja i unapređenja biodiverziteta, ekoloških staništa i zaštićenih vrsta.
Vojvodina ima samo 6,5% šuma i to zajedno sa Fruškom gorom (Srbija 28%, Evropa oko 40%), a zacrtana pokrajinska strategija o povećanju pošumljenosti na 14% već godinama unazad se ne sprovodi – samim tim enormne planske seče, koje uništavaju šumski potencijal i trajno degradiraju šume Fruške gore, problem čine utoliko većim a situaciju još dramatičnijom. Po zvaničnim podacima iz ugovora s nekoliko firmi i preduzetnika za radove na seči šume i izvlačenju trupaca ove godine biće posečeno oko 60.000 m3, sa površine od oko 500 ha ili oko 20.000 stabala. U 2019. posečeno je šume sa površine od oko 450 ha, ili oko 54.000 m3, što je oko 15.000 stabala. Prema podacima dostupnim na njihovom sajtu u odeljku Javne nabavke, manje-više slične količine su i svih prethodnih godina.
Exitova Zelena revolucija
Poslednjih nekoliko meseci svedoci smo medijskih kampanja za pošumljavanje koje uglavnom imaju funkciju zamagljivanja neodgovornosti nosilaca javnih funkcija po pitanju odnosa prema prirodnim resursima, pranja savesti i preusmeravanja pažnje javnosti sa suštine, a to je nestajanje postojećih šuma. Naravno, mi podržavamo svaku kampanju koja se materijalizuje u vidu novih hektare šuma u Vojvodini, te novih zasada koji će se stručno odnegovati u mlade šume. Školski primer tzv. green-washing kampanje je Exitova Zelena revolucija, ne toliko sama po sebi, jer ipak širi ideju značaja šuma u borbi protiv negativnih klimatskih promena, koliko po manipulativnom načinu sprovođenja – i to u partnerstvu sa JPNPFG, kao krajnje nekredibilnim partnerom. Epilog ove Exitove Zelene revolucije, koja i dalje ima snažan marketing, je da su na dve ogoljenje padine – na kojima je 2017-2018. posečeno oko 700 odraslih stabala bukve i hrasta – po njihovim brojkama posađeno 13.000 sadnica, a po nama ne više od 5.000. I tada smo javno pitali zašto je u javnosti bitnije plasirati velike brojke od realnog, i zdravom razumu prihvatljivog učinka?! Da li ta virtuelna brojka raste proporcionalno odgovornosti nosilaca javnih funkcija? Pa što je veća neodgovornost to je veća brojka, te smo sad u Exit Zelenoj revoluciji stigli do milion ili možda milijardu stabala u saradnji sa Ministarstvom zaštite životne sredine? Sav apsurd i bizarnost Exitovog pošumljavanja staje u dve rečenice: JPNPFG seče, a Exit pošumljava i to u zaštićenom području prirode! Poruka koju stalno šaljemo kad su kampanje ovog tipa je, da je nephodno mnogo i kontinuirano pošumljavati – ali da na prvom mestu treba sačuvati postojeće šume, odnocsno prestati sa sečom! Nema reciprociteta između jednog odraslog drveta, starog 80 do 100 godina, a u toj starosti se uglavnom seče drveće u NPFG, i sadnice od 30-ak cm ili godinu dana starosti. Da bi od sadnica postala šuma potrebne su visegodisnje intenzivne mere nege, koje JPNPFG nažalost takođe ne sprovodi.
Za otklanjanje negativne prakse, koja trajno umanjuje šumski potencijal i uništava biodiverzitet Fruške gore, bitne su sistemske promene – zato je Pokret u cilju legitimnog pritiska na institucije pokrenuo peticiju kojom tražimo da Vlada Republike Srbije i nadležna ministarstva:
– donesu Odluku o zabrani seče šuma u JP „Nacionalni park Fruška gora“ na minimalni period od 20 godina,
– iniciraju stogu primenu zaštitarskog modela upravljanja,
– zaustave i sankcionišu višegodišnji nesavestan rad upravljača,
– pokrenu proceduru izmene Zakona o nacionalnim parkovima, kako bi se precizno definisale odredbe o zabranjenim aktivnostima,
– donesu Odluku o većem budžetskom finansiranju racionalno dimenzionisanog javnog preduzeća,
– donesu Odluku o postavljanju stručnog menadžmenta, koji će sprovesti sve prethodne odluke, i koji će biti stručan da radi po modelu očuvanja prirode i klimatski pametnog šumarstva obezbedi nove izvore finansiranja (projektnim planiranjem i finansiranjem i donacijama iz raznih domaćih i međunarodnih fondova).
Očuvanje šuma Fruške gore uslov je svih uslova naše građanske borbe za zdravu životnu sredinu Novog Sada i čitave Vojvodine! Ona predstavlja sociološko–ekološku neophodnost vremena u kom živimo. Imamo sva prava na to – jer Fruška gora je javno dobro sa statusom zaštićenog područja prirode, fabrika kiseonika, najjači borac protiv negativnih klimatskih promena i čuvar biodiverziteta! Ona je naša oaza i utočište za razne vrste porodičnog, rekreativnog i sportskog boravka, za ekološki turizam i naučno-istraživački rad i nadasve ona je zaostavština za naša pokoljenja.
Dragana Arsić, Pokret OŠFG
Foto: Pokret, OŠFG
